Bên cạnh màu sắc và hình ảnh, những kỹ thuật đặc biệt cũng góp phần không nhỏ giúp người họa sĩ truyền tải cảm xúc bản thân lên những tác phẩm.

Ở bài viết lần trước, chúng mình đã điểm qua 2 kỹ thuật cơ bản của hội họa khi màu sơn dầu bắt đầu hình thành. Trong bài viết lần này, mình sẽ dẫn các bạn tới mốc thời gian tiếp theo là thế kỉ 16, thời kì hoàng kim của nghệ thuật thế giới.

Sfumato, Cangiante, Chiaroscuro, Unione là 4 kỹ thuật nền tảng xây dựng nên tiếng vang của các họa sĩ thời kì Phục Hưng. Mỗi kỹ thuật đều mang một nét đặc biệt riêng, thể hiện khả năng sáng tạo của các bậc thầy. Vậy điều gì đã tạo nên nét độc đáo ấy, chúng ta sẽ cùng khám phá ngay sau đây.

Sfumato

Sfumato trong tiếng Ý có nghĩa là ‘bị làm mờ‘, quá khứ của từ Sfumare – làm mờ và xuất phát từ động từ Fumare nghĩa là khói.

Trong hội họa đây là kỹ thuật để tạo sự chuyển tiếp mềm mại giữa các màu sắc và tông màu với nhau, ví dụ như phần ánh sáng và bóng râm, Sfumato giúp đường biên giữa 2 mảng màu mờ đi một cách tự nhiên, đặc biệt kỹ thuật này được áp dụng hiệu quả để tạo ra hiệu ứng khí quyển cũng như chuyển sắc êm dịu từ sáng sang đậm của màu da.

Theo sử gia nghệ thuật Giorgio Vasari (1511–1574), kỹ thuật Sfumato đã xuất hiện từ thế kỉ 15 thời Primitive Flemish, được tìm thấy trong những bức tranh của Jan Van Eyck và Rogier Van Der Weyden. Đến thời kỳ Phục Hưng, danh họa Leonardo da Vinci là người đã định nghĩa rõ ràng cho khái niệm của Sfumato, phát triển nâng cao kỹ thuật này và sử dụng trong hầu hết các bức tranh với đỉnh cao được thể hiện trong bức Mona Lisa.

Ở đây ta thể thấy toàn bộ bức tranh mang một nét mơ màng khi mọi thứ Da Vinci tạo nên đều cho người xem một cảm giác dễ chịu. Không có một đường nét nào rõ ràng chỉ là những bóng mờ êm chuyển giữa các sắc độ và tông màu khác nhau. Phần hậu cảnh phía sau cũng được làm mờ hơn nhiều so với tiền cảnh để tăng thêm ảo giác về chiều sâu và tập trung nhiều hơn vào nhân vật chính là nàng Mona Lisa.

Cangiante

Cangiante bắt nguồn từ động từ Cangiare trong tiếng Ý mang hàm nghĩa Thay Đổi.

Kỹ thuật Cangiante được hiểu đơn giản là cách thay đổi màu sắc từ màu này sang màu khác, nếu Sfumato lấy một màu sắc làm trọng tâm và thay đổi cường độ của màu đó từ sáng đến đậm thì Cangiante là thay đổi màu đậm đó bằng một màu khác.

Kỹ thuật này bắt đầu xuất hiện ở những năm đầu của thời kì Phục Hưng thường thấy khi các họa sĩ vẽ những bức bích họa trên tường. Thời điểm đó, đa phần màu sản xuất đều có tính kiềm, và nếu sử dụng màu này sẽ gây hư hại cho bề mặt thạch cao và ảnh hưởng đến tuổi thọ của các bức tranh. Vì số lượng màu rất hạn chế, những họa sĩ đã có một cách đơn giản là pha màu vật thể với đen để thể hiện phần bóng đổ nhưng như vậy sẽ làm mất đi độ tươi của bức tranh.

Để khảo lấp, kỹ thuật Cangiante ra đời, thay thế những điểm nổi bật và sắc thái bằng cách sử dụng các màu tương tự miễn là giá trị và màu sắc không khác biệt quá lớn khi so sánh với màu thực tế.

Kỹ thuật này ban đầu là phương pháp tạm thời cho việc màu sắc bị hạn chế nhưng đến thời kì hoàng kim của Phục Hưng, nó đã được Michelangelo đưa lên tầm cao mới phát triển vượt bậc. Ông thích sử dụng các màu thuần để tạo bóng đổ hơn là việc trộn màu gốc với màu đen, ví dụ như trần Nhà nguyện Sistine, ông đã dùng các màu tinh khiết và tươi sáng thay vì các màu trầm buồn để thể hiện sự vinh quang của thiên đàng và sự tươi sáng của Chúa.

Bằng cách chuyển sang một màu hoàn toàn khác, Michelangelo đã tăng cường sắc độ và làm sáng tông màu để tạo ra hiệu ứng màu rực rỡ và chưa từng có. Cuối thời kỳ Phục hưng, kỹ thuật này là nguồn cảm hứng để tạo thành một phong cách nghệ thuật khác và mang lại một biểu hiện hơi cường điệu về màu sắc. Chúng ta có thể tìm thấy trong các bức tranh của trường phái Mannerism.

Chiaroscuro

Chiaroscuro được ghép từ 2 thành phần: vế đầu Chiaro trong tiếng Ý là Ánh Sáng và từ Latinh Oscuro là Bóng Tối.

Kỹ thuật Chiaroscuro được sử dụng để đặc tả không gian ba chiều trong một tác phẩm hội họa, lấy độ tương phản mạnh giữa bóng tối và ánh sáng làm trọng tâm. Vào thời kì Baroque, Caravaggio đã sáng tác các bức tranh của mình với chủ đề là ánh sáng mạnh tập trung vào một nhân vật. Ông sử dụng phần nền tối và nhấn mạnh sự tương phản của ánh sáng và bóng râm để đạt được hiệu ứng ấn tượng tương tự như ánh sáng sân khấu. Mặc dù Caravaggio được coi là đại diện hàng đầu của Chiaroscuro, trên thực tế đã có rất nhiều họa sĩ trước đó sử dụng kỹ thuật này một cách hoàn hảo.

Raffaello Sanzio da Urbino hay Giovanni Bellini là những họa sĩ tiêu biểu của thời kì phục hưng sử dụng kỹ thuật Chiaroscuro. Ở thời kì này, Chiaroscuro thường được sử dụng trong những bức tranh chân dung nhân vật, với ánh sáng theo một trục cố định, tỏa đều trên nhân vật, phần nền là tối đen hoặc là cảnh thiên nhiên những vẫn nằm dưới một nguồn sáng.

Unione

Unione là kỹ thuật do danh họa Raffaello phát triển, được xem là tổng hợp và nâng cấp từ những gì đặc biệt nhất của Sfumato và Chiaroscuro.

Sau khi nắm bắt được kỹ thuật cốt lõi của Sfumato và Chiaroscuro, Raffaello phát hiện ra rằng mặc dù các phương pháp này có thể mang lại cảm giác thực tế về không gian và chuyển đổi từ sáng sang tối nhẹ nhàng, nhưng chúng khiến sắc độ và tông màu chuyển trung gian trở nên tối hơn quá nhiều so với thực tế.

Không sử dụng phương pháp Cangiante vì nó có thể gây ra sự nhiễu loạn màu sắc khi một màu này được thay thế bằng một màu khác, ông đã dựa theo ánh sáng xung quanh theo nguyên tắc tán xạ để nhận ra sự thay đổi của từng giá trị màu sắc, và thông qua kỹ thuật là mờ của Sfumato, Raffaello đã tạo ra các chuyển đổi màu dần dần để tạo cảm giác mượt mà nhưng vẫn rõ ràng.

Ta có thể thấy những bức tranh của Raffaello luôn có sự xuất hiện của những màu thuần và trong suốt như đỏ, vàng, xanh lam và xanh lá cây,… Tất cả những màu này được thống nhất và hài hòa bởi ánh sáng từ những lớp màu bên dưới. Ngay cả phần bóng mờ của màu cũng thay đổi dần dần tinh tế. Tranh của Raffaello thể hiện sự sang trọng của bố cục cổ điển, tĩnh lặng và màu sắc rực rỡ, ánh sáng trong trẻo.

Biên tập: Hoàng