Nghệ thuật miêu tả ánh sáng

Là người dành phần lớn thời gian để nghiên cứu ánh sáng, nét đặc trưng mà người xem có thể dễ dàng nhận ra trong các tác phẩm của Vermeer đó là ánh sáng được sắp đặt 1 hướng từ trái qua phải, theo đúng tuyến tính mắt chúng ta khi xem một bức tranh. Với nguồn sáng 1 chiều duy nhất và góc chiếu 3/4 như vậy, cho phép Vermeer xử lí không gian 3D hiệu quả nhất, khi vùng sáng và tối đan xen vào nhau từ đó tạo nên tính hiện thực trong bức tranh.

Ở The Art of Painting, có thể thấy nguồn sáng duy nhất này đến từ cửa sổ ‘hứng’ ánh sáng phương bắc, khiến những vật thể được nhận sáng trực tiếp có độ trong tinh tế, lần lượt dải sáng trải đều lên mảng tường, chiếc mặt nạ trên bàn, chân dung của mẫu nữ, đèn chùm vàng trên trần nhà và cuối cùng là vai áo của Vermeer. Bên cạnh đó, sự tán sắc khi phản chiếu trong căn phòng tạo nên mật độ sáng cân bằng và cường độ không quá cao giúp cho người xem cảm giác dễ chịu và thoải mái.

Cùng với khả năng xử lí ánh sáng, cách sử dụng màu sắc của Vermeer cũng là điểm tạo nên những hấp dẫn cho thị giác. Lựa chọn ánh sáng ấm để tạo nên không gian gần gũi tuy nhiên Vermeer cũng điểm thêm một vài chi tiết với gam màu lạnh (xanh Ultra marine), giúp cho nhiệt độ màu toàn bức tranh được cân bằng và giảm bớt cảm giác ngột ngạt nếu sử dụng gam màu nóng quá nhiều.

Bố cục nhiều lớp và hình tượng đan xen

Mang dấu ấn thời kì Baroque nên cách phối cảnh và sắp xếp bố cục trong The Art of Painting cũng được Vermeer chăm chút cẩn thận, mọi chi tiết được sắp đặt theo trục Z có chủ ý để các vật thể không bị ‘dẫm chân’ nhau trong cùng một diện tích không gian hẹp.

Với góc nhìn chính diện, khi xem bức tranh, chúng ta sẽ có cảm nhận tác giả đang đặt nhiều lớp không gian lần lượt chồng lên nhau và ở mỗi lớp đó đều có một ‘nhân vật chính’ mang hình tượng đặc biệt mà Vermeer ẩn ý nhiều điều trong đó.

Ở lớp cận cảnh, chúng ta thấy ngay chiếc rèm cửa, vật dụng xuất hiện trong nhiều tác phẩm trước đó của Vermeer. Ngoài yếu tố trang trí, chiếc rèm còn là cách để Vermeer thể hiện khả năng ‘chơi đùa’ với ánh sáng của mình. Từng nếp gấp, độ mềm của chất liệu được xử lí một cách tinh tế để thấy độ nhạy cảm về ánh sáng của danh họa người Hà Lan xuất sắc như thế nào.

Không những vậy, kỹ thuật Trompe-l’œil khiến chiếc rèm có ý nghĩa quan trọng trong phối cảnh xa gần, tạo nên tương phản không gian giữa các vật thể từ đó tăng chiều sâu cho bức tranh và lôi kéo người xem tìm hiểu những chi tiết phía sau rèm cửa khi nó đã che bớt một phần của bản đồ, chiếc kèn và các vật dụng khác trên bàn.

Phần trung cảnh với sự xuất hiện của Vermeer và người mẫu nữ, chiếm 1/2 diện tích tổng thể khung hình là chi tiết chính tạo nên toàn bộ câu chuyện trong The Art of Painting. Đây cũng là phần không gian được Vermeer đầu tư nhiều nhất để thể hiện những kỹ năng đặc biệt trong hội họa của ông.

Hai nhân vật chính có hình ảnh đối lập mang tính biểu tượng, nếu Vermeer giấu đi khuôn mặt mình và phần lớn hình ảnh của ông là gam màu tối thì người mẫu nữ xuất hiện trong y phục trang nhã ở vị trí trực tiếp ngoài sáng và người xem có thể thấy rõ nét mặt của cô.

Xen giữa 2 nhân vật là một lớp cảnh với chiếc bàn ở phía dưới và chùm đèn vàng trên trần nhà (trục chiều cao) hợp cùng hình ảnh Vermeer và người mẫu (trục chiều sâu), tất cả tạo nên khối không gian 3 chiều thuyết phục của phong cách hiện thực và làm tăng tính cân bằng cho toàn bộ bố cục bức tranh.

Chi tiết xuất hiện cuối cùng trong tổng thể không gian mà Vermeer xây dựng là tấm bản đồ lớn trên mảng tường. Với nhiều chi tiết nhỏ bên trong, tấm bản đồ là cách để Vermeer kích thích thị giác người xem và cũng là ‘xoa dịu’ nhiều chi tiết lớn đã xuất hiện rải rác khắp bức tranh.

Nếu bạn để kĩ, vết rách trên tấm bản đồ chia toàn bộ thành 2 phần sáng tối là một ẩn ý của Vermeer về tình hình Hà Lan bấy giờ, khi đất nước bị phân chia 2 miền nam bắc. Phía bắc thuộc cộng hòa Hà Lan, còn phía nam là các tỉnh Flemish do Habsburg cai trị.