Với sự nổi tiếng và được yêu mến trên toàn cầu, Vincent van Gogh được biết đến như một trong những nghệ sĩ tiêu biểu nhất mọi thời đại. Là một nhân vật tiên phong trong trường phái Ấn tượng, Van Gogh đã mở đường cho các nghệ sĩ tiên phong khác và đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của nghệ thuật hiện đại .

Trong số nhiều bức tranh nổi tiếng thế giới của ông, The Starry Night – Đêm đầy sao (1889) là tác phẩm được sáng tác gần nhất trong sự nghiệp đặc biệt ngắn ngủi của nghệ sĩ, nó giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử nghệ thuật. Để hiểu rõ tác động sâu sắc của tác phẩm, chúng ta cùng khám phá bối cảnh, nội dung và sức ảnh hưởng của kiệt tác kỳ diệu này.

1. Bối cảnh sáng tác The Starry Night 

Trong suốt sự nghiệp của mình, Vincent van Gogh được biết đến qua những cuộc đấu tranh sâu sắc cùng bệnh tâm thần. Sinh năm 1853, nhưng nghệ sĩ mất ở tuổi 37 vì vết thương do súng khi đang tự nguyện điều trị tại một cơ sở chăm sóc sức khỏe tâm thần ở miền Nam nước Pháp.

Thời gian khủng hoảng tâm thần kéo dài tới tận cuối tháng 4. Trong suốt giai đoạn này, Van Gogh thậm chí còn không thể viết nổi bất cứ điều gì dù viết thư, viết nhật ký… vốn là một thói quen ưa thích của ông. Tuy vậy, ông vẫn tiếp tục vẽ và hoàn thành một số lượng lớn các tác phẩm nghệ thuật. Cuối cùng, 150 tác phẩm được sáng tác trong thời gian này được đưa vào trong series Saint-Paul Asylum, Saint-Rémy, trong đó bao gồm những bức tranh sơn dầu quan trọng như ông Self-Portrait with a Bandaged Ear, The Irises, Wheat Field with Crows (bức sơn dầu cuối cùng của ông), và Starry Night Over the Rhône – một bức họa đầy cảm hứng cho The Starry Night .

Van Gogh đã vẽ Starry Night Over the Rhône vào năm 1888, chỉ một năm trước khi ông hoàn thành The Starry Night. Trong thời gian này, ông đang sống ở Arles, một thị xã bình dị của Pháp. Chúng được thể hiện bằng nét vẽ rực rỡ và màu sắc biểu cảm, khung cảnh thanh bình; “Hình tượng hai nhân vật đang sánh bước bên nhau ở tiền cảnh” là hình ảnh của những người duy nhất có mặt trong bức tranh, và bầu trời đầy sao gợi lên một cảm giác bình yên.

Cả Starry Night Over the Rhône và The Starry Night đều có chung chủ đề và được thể hiện theo phong cách đặc trưng của Van Gogh. Tuy nhiên, sự khác nhau đáng kể giữa hai tác phẩm nằm ở bối cảnh, trong khi Starry Night Over the Rhône được vẽ gần ngôi nhà quyến rũ của Van Gogh ở Arles, thì khung cảnh trong The Starry Night lại khắc họa khung cảnh bên ngoài cửa sổ phòng bệnh của ông ở Saint-Rémy-de-Provence, miền Nam nước Pháp về đêm .

Hơn nữa, khi Van Gogh vẽ tác phẩm này từ phòng của mình trong bệnh viên tâm thần, ông đã loại bỏ những khung cửa như thể giải phóng bản thân ra khỏi song sắt nhà tù trong tâm tưởng của mình, có lẽ, ông khao khát được tự do.

2. Lý giải sự mê hoặc phía sau kiệt tác

Từ những lá thư của ông gửi cho Theo – người em trai của ông, phần lớn Van Gogh xem The Starry Night là một “sự thất bại”, ám chỉ đến sự khác biệt của những yếu tố tưởng tượng mà ông đưa vào tác phẩm, đó như một sự khởi đầu từ lối vẽ thông thường của ông.

• Bầu trời đêm được vẽ vào ban ngày

Van Gogh đã dành nhiều tâm huyết vẽ bức tranh toàn cảnh này trong nhiều dịp khác nhau. Tuy nhiên, theo nghiên cứu bức tranh này được vẽ vào ban ngày qua trí nhớ. Ngoài những mô tả chi tiết trong vô số những lá thư ông viết cho em trai mình, bức tranh là một sự quan sát hiếm hoi về bầu trời đêm khi nghệ sĩ đang bị cách ly. “Qua cửa sổ có rào chắn bằng sắt. Tôi có thể thấy một quảng trường lúa mì khép kín”, ông đã viết vào tháng Năm năm 1889, “ở trên đó, vào buổi sáng, tôi nhìn thấy mặt trời mọc trong tất cả vinh quang của nó.”

• Cây hoàng đàn được thêm vào bức họa

Bức tranh là tập hợp với các thiên thể xoáy đầy mê hoặc, các ngôi sao được cách điệu, mặt trăng tỏa sáng, một ngôi làng bình dị và một cây hoàng đàn cao ngất trời. Ngoài những miêu tả dựa trên quan sát thực tế của mình, Van Gogh đã có một số chi tiết tưởng tượng. Điều đáng chú ý là nghệ sĩ người Hà Lan này nổi tiếng với việc luôn trung thành vẽ những gì ông nhìn thấy trước mắt. Vậy nên, cây hoàng đàn được ông thêm vào bố cục tranh tạo nên một kết cấu dọc theo nhịp vút lên của nóc nhà thờ. Ngoài sự đối lập giữa cái ánh sáng rực rỡ của bầu trời và nét trầm buồn của những mái nhà, hình ảnh cây hoàng đàn được ví như linh hồn của người nghệ sĩ, mạnh mẽ nhưng u uất với màu xanh sẫm, ngọn cây vượn đến đón lấy ánh sáng dẫu mong manh nhưng đầy hy vọng.

• 11 ngôi sao linh thánh

Được thể hiện theo phong cách hậu ấn tượng, The Starry Night gồm các nét vẽ ngắn mang tính đặc trưng của ông, cùng với bảng màu đặc biệt tập trung vào ánh sáng. Cách kết hợp giữa hai tone màu xanh và vàng đã thể hiện khéo léo và tỉ mỉ những ngôi sao trên bầu trời đêm. Có lẽ những ngôi sao đối với Van Gogh luôn có một ý nghĩa vô cùng đặc biệt.

“…Cảnh sao trời luôn khiến tôi mơ mộng.” (10 tháng 7 năm 1888 )

– Trích dẫn của Vincent van Gogh

Có hai trường phái bàn luận về sự hiện diện của các vì sao này trong bức tranh: một trường phái tin rằng Van Gogh vẽ bầu trời theo trí tưởng tượng; trường phái còn lại cho rằng ông đã khắc họa chính xác vị trí của những ngôi sao mà không hề bị ảnh hưởng bởi trí tưởng tượng. Nhiều nhà bình tranh thậm chí còn tin rằng Van Gogh đã vẽ vị trí các ngôi sao dựa trên một đoạn kinh thánh nằm trong cuốn kinh Cựu ước, miêu tả lại một giấc mơ của thánh Joseph. Điều mà ông từng nói đến trong nhiều bức thư với em trai mình.

• Màu vàng rực rỡ của ánh trăng

Qua những tác phẩm của ông, có thể nhận thấy Van Gogh có một niềm say sưa với màu vàng chói chang đến nhức mắt. Theo ông, đó màu rực rỡ nhất, tươi tắn nhất tựa như ánh nắng, mà với ông hoa không có ánh nắng như thể hội họa thiếu đi sự chân thật. Van Gogh viết: “Tôi chỉ có thể nhớ đến màu vàng, vàng nhạt, vàng chanh, vàng kim loại… Chúng mới đẹp làm sao và tôi thấy chúng rõ hơn khi ở miền Nam. Màu sắc ở đây là không khí giữa trưa vào mùa gặt, trong cái nóng nực vốn có…”. 

Các chuyên gia y học còn phát hiện, Van Gogh nghiện màu vàng bởi ông luôn say sưa với rượu ngải cứu, thời gian đó người ta thường pha thêm một lượng xantonin vào rượu khiến người uống sẽ nhìn mọi vật nhuốm màu vàng. Một giả thuyết khác cho rằng bác sĩ Gachet đã kê đơn cho Van Gogh dùng mao địa hoàng (digitalis) để chữa động kinh, tuy nhiên nếu dùng liều lớn có thể dần đến triệu chứng thấy những điểm màu vàng có quần sáng như trong The Starry Night.

• Những vòng xoáy ốc bí ẩn xuất hiện trong tranh

Bầu trời trong The Starry Night như một giấc mơ mà ở đó ông muốn truyền tải cảm xúc hỗn loạn, đặc biệt qua những vòng xoáy di chuyển trên bức tranh. Theo một cách tương tự, ngọn tháp nhà thờ (được cho là lấy cảm hứng từ kiến ​​trúc của nhà ông ở Hà Lan) cũng hoàn toàn tưởng tượng. Những hình ảnh xoáy ốc này được xem như tâm trạng thất thường, vật vã của họa sĩ thời điểm đó.

Tuy nhiên, trong một cuốn sách mới ra mắt của họa sĩ kiêm nhiếp ảnh gia Michael Benson có tên “Cosmographics” (Hình ảnh vũ trụ) đã nhắc nhiều đến bức The Starry Night của Van Gogh. Benson cho rằng những nét vẽ xoáy ốc trong tác phẩm khắc họa dựa theo hình ảnh Whirlpool Galaxy (Thiên hà Xoáy ốc) của nhà vũ trụ học người Anh – bá tước William Parsons – thực hiện hồi giữa thế kỷ 19. Bá tước Parsons đã vẽ lại những quan sát về Thiên hà Xoáy ốc bằng kính viễn vọng lớn nhất thời bấy giờ với đường kính thấu kính lên tới 1,8m. Bức vẽ Thiên hà Xoáy ốc của bá tước Parsons có thể đã truyền cảm hứng cho Van Gogh .

Những lý giải về hình xoáy ốc trong bức tranh của Van Gogh chưa thể khẳng định chính xác, nhưng nếu thực sự những hình ảnh về Thiên hà Xoáy ốc lại là ý tưởng để ông đưa vào kiệt tác của mình thì quả thật ông đã mở ra cho người xem một vũ trụ kỳ vĩ bằng lăng kính viễn vọng vô hình của mình.

Bên cạnh đó, các nhà khoa học cho rằng, bức tranh nổi tiếng này của Van Gogh đã diễn tả một trong những khái niệm khó giải thích nhất trên thế giới: Nguyên lý bất định của dòng chảy. Nó là một dòng chảy bất định có tính đồng dạng nếu trong đó có dòng năng lượng. Tức là dòng xoáy to sẽ tạo ra dòng xoáy tương tự, chỉ khác nhau về tỉ lệ.

Mặc dù ở thời điểm này, Van Gogh đã từ bỏ niềm tin tôn giáo của mình, nhưng trong ông vẫn luôn hiện hữu một tình yêu sâu sắc với thế giới tự nhiên, mà tại đó ông tìm được niềm an ủi trong những tháng năm đau buồn cuối đời. Niềm hy vọng sâu thẳm trong những ngôi sao như ông từng viết cho người em trai mình. Vì điều đó, The Starry Night luôn được hiểu như một thông điệp đầy hy vọng.

Tổng hợp và biên tập: Thao Lee
Nguồn tham khảo: The Guardian, My Modern Met, Daily Mail