Truyện kể Genji (The Tale of Genji) đã đóng một vai trò quan trọng trong sự hình thành văn hóa Nhật Bản, kể từ khi câu chuyện được viết đến nay, sự rạng rỡ của nó vẫn chưa hề lu mờ.

Đọc “The Tale of Genji “ là một cách tuyệt vời để hiểu văn học Nhật Bản cũng như văn hóa đất nước nói chung. Câu chuyện là sự tận tụy phục vụ độc giả trong nhiều thế kỷ của những tác giả như Kawabata Yasunari, người giành giải thưởng Nobel văn học năm 1968, những tác phẩm của ông tràn ngập ý tưởng thẩm mỹ của Nhật Bản. Người bảo hộ của ông Mishima Yukio, cũng được coi là một ứng cử viên Nobel sáng giá, cùng lấy ý tưởng từ Genji.

Một tác phẩm lớn xuyên suốt 70 năm

Trong khi tác phẩm văn học lâu đời nhất Nhật Bản là Kojiki (Record of Ancient Matters), được biên soạn vào năm 712, thì The Tale of Genji là tác phẩm được đọc rộng rãi nhất và có ảnh hưởng nhất trong việc định hình văn hóa Nhật Bản.

Một mục trong nhật ký của tác giả Murasaki Shikibu cho thấy bà đã bắt đầu quá trình viết Genji vào năm 1008. Cùng thời điểm sáng tác của bài thơ sử thi châu Âu The Song of Roland, trước khoảng 200 năm với tác phẩm The Song of the Nibelungs, và hơn Canterbury Tales của Geoffrey Chaucer khoảng 400 năm.

Murasaki từng phục vụ trong triều đình. Cha bà là một học giả và nhà văn nổi tiếng về thơ ca Trung Quốc. Vào thời điểm này trong lịch sử Nhật Bản, các chính trị gia nắm giữ quyền lực trên danh nghĩa cố vấn cho hoàng đế. Fujiwara no Michinaga được biết đến như một vị quan nhiếp chính bấy giờ, và Murasaki từng phục vụ con gái của ông là Shōshi, vợ của hoàng đế Ichijō. Một nhà thơ khác cũng từng phục vụ hoàng hậu Shōshi là nhà thơ Izumi Shikibu, bà được biết đến với niềm đam mê say đắm với thể thơ waka mô tả về những cuộc ngoại tình phóng khoáng.

Hoàng đế Ichijō còn có một hoàng hậu khác, là Teishi, con gái của anh trai quan nhiếp chính Michinaga. Sei Shōnagon – một nữ quan trong phủ của Teishi, cũng là nữ nhà văn đã viết về cuộc đời của bà khi tùy tùng Teishi trong các bài luận được thu thập thành quyển The Pillow Book (Truyện gối đầu). Được viết để đối đầu với nhau, cả Genji và The Pillow Book được coi là đỉnh cao song sinh của văn xuôi Nhật Bản.

The Tale of Genji là một tác phẩm lớn bao gồm 54 chương. Phần đầu tiên dài nhất kể về câu chuyện cuộc đời của quý tộc Hikaru Genji, phần thứ hai tập trung vào người được xem là con trai và cháu trai của ông. Nhìn chung, câu chuyện kể kéo dài khoảng 70 năm. Trong phần đầu tiên, Genji tìm kiếm hạnh phúc qua các cuộc ngoại tình, trong khi phần thứ hai mô tả những người đàn ông và phụ nữ không tìm được niềm vui từ sự lãng mạn. Đó là một thế giới điên rồ đến mức tưởng như vô nghĩa và có vẻ như không phù hợp những tiểu thuyết hiện đại.

Niềm vui và rắc rối

The Tale of Genji đứng ở đỉnh cao của văn học Nhật Bản vì những giai điệu tao nhã, những thay đổi kịch tính, những nhân vật đặc sắc, những cảnh đáng nhớ, tinh thần phê phán sắc sảo và chủ đề sâu sắc.

Ở chương cuối tác giả đã sử dụng ngôn ngữ thơ mộng điển hình với tiêu đề “Yume no ukihashi” (Cầu nổi của những giấc mơ), sau đó tiêu đề này thường xuyên được sử dụng lại trong thể thơ waka thời trung cổ và được dùng làm tiêu đề trong tiểu thuyết hiện đại và đương đại. Vô số cụm từ khác trong tác phẩm đã ảnh hưởng đến văn học Nhật Bản sau này, vì Genji đã đóng vai trò tương tự như Kinh thánh hay những tác phẩm của Shakespeare trong truyền thống văn học phương Tây.

Câu chuyện phong phú với những kịch tính liên tục được đảo ngược. Nhân vật chính Genji có vẻ ngoài tuấn tú, và được sinh ra là con trai của hoàng đế, nhưng chẳng bao lâu sau, địa vị hoàng tộc của anh bị tước đi để bảo vệ anh khỏi mưu đồ triều đình. Anh thể hiện sức hút kỳ lạ trong một loạt những cuộc ngoại tình gần như phủ sóng sự lãng mạn của thế giới tiểu thuyết, từ vô số những vướng mắc ngoại tình với các quý bà có dòng dõi quý tộc, đến thậm chí là có tình cảm với chính mẹ kế Fujitsubo – thiếp của vua cha, mặc kệ cấm kỵ hay có những cuộc tình với phụ nữ lớn tuổi hơn hàng chục tuổi. Tuy nhiên, vận may của anh liên tục đến và đi, khi anh trải nghiệm cả niềm vui và rắc rối.

Genji trở thành một lãng khách, rời khỏi sự huy hoàng của kinh đô sau một vụ việc không đúng mực mang lại ô nhục chính trị. Anh bị buộc phải sống ở những nhà trọ khắc khổ trong một năm tại tỉnh Suma và một năm rưỡi ở Akashi gần đó. Tập tiểu thuyết nổi tiếng này đã truyền cảm hứng cho thể thơ waka của Fujiwara no Teika (*), điều này đã ảnh hưởng lớn đến Sen no Rikyū khi ông đang đặt ra các nguyên tắc của trà đạo trong thế kỷ XVI.

Sau khi Genji trở về kinh đô nhờ một ân huệ, anh có biệt thự tên là Rokujōin được xây dựng để sống chung với nhiều vợ con. Biệt thự bao gồm bốn không gian vuông, mỗi gian dài 120 mét, đại diện cho vẻ đẹp của mùa xuân, hè, thu và đông. Nơi đây anh vừa có thể chăm sóc những người thân yêu của mình, vừa có thể tận hưởng sự quyến rũ của mỗi mùa.

Một trong những quy tắc của thể thơ haiku nổi tiếng Nhật Bản là chúng nên bao gồm một từ kigo (mùa), được lấy từ một từ điển đặc biệt được gọi là saijiki. Biệt thự Rokujōin của Genji là bước đầu tiên trên con đường hình thành saijiki, điều này chứng tỏ tầm quan trọng của các mùa trong mỹ học Nhật Bản.

Sự ảnh hưởng của tác phẩm đến ngày nay

Nhân vật chính gặp gỡ một loạt các nhân vật khác trong câu chuyện, tất cả đều đặc sắc. Suetsumuhana là một trong những nhân vật đó: mặc dù được sinh ra là cháu gái của một hoàng đế, nhưng cô sống một cuộc đời túng thiếu. Tên của cô trong câu chuyện xuất phát từ cây rum (safflower), sở dĩ cô có tên này vì chiếc mũi cô có màu đỏ như màu hoa rum – cũng là một cách chơi chữ hana từ “hoa” và từ “mũi”. Genji thường bị chi phối bởi các yếu tố bi thảm, có thể kể đến những đứa con ngoài ý muốn từ các mối quan hệ ngoại tình, nhưng công chúa mũi đỏ lại là nhân vật hài hước và thu hút những nụ cười ấm áp từ độc giả, một nhân vật hiếm gặp trong tác phẩm.

Tác phẩm cũng có vô số cảnh khó quên. Khi anh bước vào tuổi trung niên, thì cô vợ trẻ bắt đầu ngoại tình. Cô giấu một lá thư của người yêu dưới gối, nhưng Genji phát hiện ra nó trong một tình huống kinh điển đã được lặp đi lặp lại xuyên suốt bằng nhiều hình thức khác nhau trong tác phẩm.

Các tiểu thuyết sau này cũng lấy bối cảnh tương tự trong nhiều chương cụ thể của Genji. Theo một nghĩa nào đó, nó là cuốn bách khoa toàn thư về văn học Nhật Bản. Ngay cả Murakami Haruki cũng học hỏi tiền bối nổi tiếng với tác phẩm bán chạy quốc tế – Kafka on the Shore.

Các nhân vật mổ xẻ các vấn đề về sự khai hóa và xã hội trong rất nhiều đoạn thảo luận. Ở một cảnh mở đầu nổi tiếng, khi một nhóm bạn nam tụ tập cùng nhau trong đêm mưa để cố định nghĩa mẫu người phụ nữ lý tưởng của họ. Sau đó, trong khoảng thời gian hạnh phúc tại biệt thự Rokujōin, Genji cũng kể với nhiều người khác về mục đích của những câu chuyện.

Việc đưa diễn ngôn phê phán vào một tác phẩm được viết vào đầu thế kỷ thứ mười một cho thấy văn hóa Nhật Bản đã đạt đến đỉnh cao trong giai đoạn này. Lý tưởng văn hóa của thời đại miyabi, hay sự tao nhã tinh tế, được thể hiện trong các cuộc trò chuyện thâm thúy ở cung đình giữa các nam nữ quý tộc, kết hợp với quan sát xã hội sắc bén để hình thành tinh thần phê phán. Trong quá trình đọc Genji, người đọc sẽ tự rút ra ý nghĩa của việc sống và làm người.

Genji trong nghệ thuật

Chủ đề chính của Genji là làm thế nào niềm vui của cuộc sống lại chuyến hóa thành nỗi buồn vào một giai đoạn nào đó, khi định mệnh trớ trêu khiến các nhân vật rơi vào tuyệt vọng do thất bại trong tình yêu. Một số người có thể phản đối rằng đây là một chủ đề xuất hiện trong hầu hết tiểu thuyết từ mọi thời đại và mọi nơi trên thế giới. Đó là sự thật. Tuy nhiên, độc giả rất cảm động khi ngay cả Genji may mắn có ngoại hình đẹp vượt trội và nhiều tài năng nghệ thuật, nhưng anh không thể mang lại cho người yêu hạnh phúc và kết thúc bằng chuỗi đau khổ. Tình cảm tuyệt vời và chân thật này, tồn tại sau khi cuốn sách kết thúc, là tác phẩm quyến rũ lớn nhất thế giới.

Với hơn một thiên niên kỷ đã làm những độc giả say mê, Genji có ảnh hưởng đặc biệt đối với các dòng nghệ thuật khác, đặc biệt là nghệ thuật thị giác. Nhiều cuộn sách với hình ảnh đẹp và bình phong mô tả các bối cảnh từ câu chuyện. Người xem khi đã quen thuộc với câu chuyện có thể nhớ lại các khung cảnh trong chuyện như triều đình, nhân vật, mùa và cảnh vật được trưng bày, như tái hiện thế giới của kiệt tác thế kỷ thứ mười một, mang đến trải nghiệm chân thật những nỗi buồn tinh tế của các nhân vật. Đối với những người chưa đọc Genji, những tác phẩm nghệ thuật này có thể truyền cảm hứng cho sự quan tâm và mong muốn được hòa mình vào tác phẩm.

Giống như một cuốn bách khoa toàn thư hoặc một cửa hàng bách hóa đầy đủ về toàn bộ nền văn hóa Nhật Bản, Genji đang chờ đợi những độc giả mới, những người sẽ tìm thấy sự phong phú vô tận của nó trong cuộc sống đương đại.

Được xuất bản lần đầu bằng tiếng Nhật vào ngày 27 tháng 6 năm 2019.

(*) Miwataseba / hana mo momiji mo / nakarikeri / ura không tomaya không / aki không yūgure , dịch bởi Lewis Cook có nghĩa như “Nhìn ngang qua / bờ / không có hoa, không có lá mùa thu / một túp lều tranh / buổi tối của mùa thu. Traditional Japanese Literature: An Anthology, ed. Shirane Haruo, 2012.

Biên tập: Thao Lee
Nguồn: nippon
Tác giả: Shimauchi Keiji