Không chỉ là một họa sĩ thành công trong việc kết hợp phong cách vẽ truyền thống của Nhật và lối vẽ hiện đại của phương Tây, Léonard Tsuguharu Foujita còn nổi tiếng là một họa sĩ chuyên vẽ mèo.

Léonard Tsuguharu Foujita (1886-1968) sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Tokyo. Ngay sau khi tốt nghiệp trung học, Foujita muốn đi du học ở Pháp, nhưng theo lời khuyên của Mori Ogai (bác sĩ quân đội làm việc cho cha ông và sau này là nhà văn nổi tiếng Nhật Bản), ông quyết định học nghệ thuật phương Tây ở Nhật Bản trước. Với khát vọng làm nghệ thuật ở phương Tây với cái tôi cực lớn, ông từng viết thư cho cha mình rằng: “Hãy xem như con đã chết cho đến khi con nổi tiếng.”

Năm 1910, khi ông 24, Foujita tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật và Âm nhạc Quốc gia Tokyo và sang Paris vào 3 năm sau đó. Vừa đến đây, họa sĩ người Chile, Manuel Ortiz de Zárate đã bị thu hút bởi vẻ ngoài đặc biệt và thanh lịch của ông, cả hai nhanh chóng trở thành bạn bè. Ngày hôm sau, Zárate đưa ông đến xưởng vẽ của Pablo Picasso. Foujita bị ấn tượng mạnh mẽ bởi các tác phẩm của danh họa người Tây Ban Nha, hai người lúc sau vừa là bạn bè vừa là đối thủ của nhau trong giới nghệ thuật.

Vì quá tuổi để nhập học Beaux-Arts, ông đã đăng ký làm người chép tranh tại Louvre. Bị ấn tượng bởi nét cổ xưa và vẻ đẹp cách điệu của phương Tây, Foujita nhanh chóng nhận ra rằng mình cần phải điều chỉnh góc nhìn của mình, một là đối lập, hai là pha trộn với nghệ thuật phương Tây. Ông đã chọn cách thứ hai, một con đường mà không một nghệ sĩ Nhật Bản nào dám đi trước đó. Phong cách độc đáo của ông ngay lập tức mê hoặc cả công chúng và các nhà phê bình. Nước đi này của Foujita đã khiến ông không mất nhiều thời gian để thành công tại Paris.

Triển lãm cá nhân đầu tiên vào tháng 6 năm 1917 tại Gallery Chéron là một chiến thắng tuyệt đối. 110 bức màu nước của ông đã bán hết ngay lập tức. Một trong những vị khách đầu tiên và ở lại nhiều giờ chính là người bạn thân Picasso, ông đã mua rất nhiều tranh của bạn thân mình tới mức không cầm được nữa thì thôi. Từ đó Foujita được yêu cầu phải vẽ ra hai bức màu nước mỗi ngày để phục vụ nhu cầu cao của khách hàng.

Sự thành công của ông là nhờ vào công thức vẽ bí mật mà ông đã giấu trong nhiều năm. Đó là một chiếc cọ vẽ mỏng dùng để tô đen trắng và lớp men trắng. Chiếc cọ được làm bằng dầu hạt lanh hỗn hợp, phấn nghiền hoặc chì trắng và magiê silicat. Các họa sĩ phương Tây chưa bao giờ biết đến món bảo bối này và nhờ nó, những bức tranh của ông mang một màu ánh kim huyền ảo, mê hoặc khiến người xem mê mẩn. Tác phẩm của ông tương phản rõ rệt với Henri Matisse và Georges Braque, những họa sĩ đã sử dụng cọ lớn và màu sáng.

Những tác phẩm tranh khỏa thân và mèo đã giúp ông kiếm được bộn tiền trong sự nghiệp. Toàn bộ đều được vẽ phẳng, pha trộn ảnh hưởng của phương Tây với hình ảnh truyền thống của Nhật Bản. Phong cách độc đáo này được đúc kết từ mỹ học Nhật Bản và Ấn Độ-Ba Tư, góp phần làm tăng thêm vẻ đẹp cho phong cách Art Deco của những năm 1920.

Năm 1925, ông được trao tặng Huân chương Léopold, một trong ba phong tước hiệp sĩ danh dự của Bỉ hiện nay. Năm 1930, ông cho ra mắt “Book of Cats” (Sách về mèo) gồm 20 tác phẩm tranh khắc về mèo và chỉ sản xuất 500 bản. Tác phẩm lúc sau nhanh chóng bán chạy và trở thành một trong 500 cuốn sách hiếm từng được bán, đồng thời cũng là cuốn sách nổi tiếng nhất về mèo.

“Tôi không giống một người phụ nữ không thể sống mà không nuôi một con mèo khi về già. Không nhất thiết phải là mèo lai, tôi thường nhặt mấy con mèo hoang. Ở Pháp không có nhiều mèo hoang cho lắm, nhưng tôi vẫn nhìn thấy tầm 2 đứa mỗi năm. Sau đó tôi đưa chúng về chăm sóc.” Foujita nói với tờ Nager sur la Terre năm 1926.

“Lý do khiến tôi thích làm bạn với mèo là chúng có hai tính cách khác nhau: một là hoang dã và một là thuần dưỡng. Đây là điều khiến chúng trở nên thú vị. Nếu bạn nuôi một con sư tử con hoặc một con hổ con trong nhà của mình, miễn là chúng còn nhỏ, nhưng sau một thời gian, bạn sẽ không biết phải làm gì với chúng. Mèo là một loài động vật hoang dã và tôi thích điều đó. ”

“Những quý cô muốn quyến rũ đàn ông nên được bao quanh mình bởi những con mèo. Ở đàn ông thì tôi không thấy được, nhưng ở phụ nữ, mỗi người lại có khả năng làm đẹp bản thân một cách kỳ diệu. Nhưng tiếc thay, hầu hết bọn họ chưa học được khả năng này vì chưa hiểu được bài học mà mấy con mèo có thể dạy…”

Sau thời gian ở Nhật, ông quay lại Pháp vào thập niên 50 và có một cuộc đời thầm lặng với người vợ thứ 5. Năm 1955, ông nhập quốc tịch Pháp là lấy tên Léonard dựa trên thần tượng Léonardo da Vinci. Ở tuổi 80, tác phẩm cuối cùng của ông là thiết kế, xây dựng và trang trí Nhà nguyện Foujita trong khu vườn của nhà Mumm ở Reims. Ông đã hoàn thành vào năm 1966, hai năm trước khi ông qua đời ở tuổi 81. Ông được chôn cất ở Reims, giống như một vị vua Pháp.

Chuyến viếng thăm Việt Nam

Năm 1941, Hội Giao lưu Văn hóa Quốc tế và Viện Mỹ Thuật Hoàng Gia Nhật Bản tổ chức hai cuộc triển lãm tiếp nối nhau tại Hà Nội, Foujita đã có trách nhiệm sang Việt Nam cùng một nhóm họa sĩ cách tân của Nhật. Tại Hà Nội, ông đã gặp lại người bạn xưa đã từng quen biết ở Paris vào năm 1925, họa sĩ Nam Sơn (tên thật Nguyễn Văn Thọ, 1890-1973), một trong những họa sĩ đầu tiên của Việt Nam ở trường Mỹ Thuật Quốc Gia Pháp.

Ở buổi triển lãm, Foujita tham gia thực hiện một số ký họa các du khách đến tham dự, đổi lại một khoản tiền nhỏ để dùng làm từ thiện. Những bức vẽ đó được lưu lại trong cuốn catalogue “Exposition de la Peinture Japonaise contemporaine” (1941), hiện không rõ ai ở Việt Nam đang giữ.

Ở Hà Nội, Foujita và họa sĩ Sekiguchi Shungo mỗi buổi chiều đều đến xưởng vẽ của họa sĩ Nam Sơn ở số 68 Nguyễn Du để vẽ, và nhờ ông tìm mẫu vẽ. Tại đây, Foujita đã thực hiện các bức Thiếu nữ Hà Nội, Vườn hoa văn phòng quân đội Nhật tại Indochine, Con đê Hà Nội, Ngôi nhà cũ ở Hannam…

Tờ họa báo Bắc Phi đã từng đăng một bức ảnh của vua Hàm Nghi đang nói chuyện với họa sĩ Foujita. Ông là người đã nhận xét về các tác phẩm của họa sĩ Tử Xuân – Hàm Nghi rằng: “Các tác phẩm của ông rất thú vị, cho thấy các phẩm chất của một họa sĩ thực thụ và trên hết là một sự nhạy cảm lớn”.

Biên tập: Navi Nguyen