Sự cải tiến về công nghệ trong ngành dệt may đã đưa các loại sợi vải từ thực vật như cây tre trở thành tâm điểm chú ý và là lựa chọn thay thế cho các loại sợi tổng hợp hóa dầu.

Là một nguyên liệu thô, tre là nguồn tài nguyên thiên nhiên có tính bền vững và linh hoạt to lớn. Tuy nhiên quá trình sản xuất sợi tre cũng là điều được tranh luận sôi nổi, khiến tính bền vững và hình ảnh màu xanh của cây tre bị lu mờ.

Các sản phẩm làm từ tre thường được gắn nhãn là “thân thiện với môi trường”, “có khả năng phân hủy sinh học” và “chống lại vi khuẩn” bất kể phương pháp sản xuất được ứng dụng. Dù vậy, tính chân thực của sản phẩm và tác động của nó đến môi trường không phải lúc nào cũng được thể hiện chính xác.

Chuyện lịch sử

Nguồn gốc sâu xa của cây tre xuất phát từ nền văn hóa Trung Quốc và Đông Nam Á. Người Trung Hoa đã trồng trọt và sử dụng tre cách đây 7000 năm. Nó được sử dụng làm thực phẩm, quần áo, phục vụ giao thông vận tải, nhà ở, nhạc cụ và vũ khí. Các mảnh tre được sử dụng làm vật liệu viết chữ bên cạnh các vật liệu được sử dụng rộng rãi khác như lụa, lông động vật và đá. Những cuốn sách đầu tiên của Trung Quốc được làm từ những mảnh tre.

Ghi nhận sớm nhất về bằng sáng chế liên quan đến sợi tre của Hoa Kỳ xuất hiện vào năm 1864 bởi Philipp Lichtenstadt. Ý tưởng của ông là đưa ra một quy trình mới và hữu ích để phân tách các sợi tre phục vụ quy trình sản xuất dây thừng, chất vải, chiếu hoặc bột giấy.

Năm 1881, một bằng sáng chế khác đưa ra khái niệm pha trộn sợi tre với sợi len, tuy nhiên nó không được đưa vào sản xuất hàng loạt vì nhiều lý do như các phương thức xử lý không hiệu quả hoặc quá tốn kém.

Vào đầu những năm 2000, Đại học Bắc Kinh đã công bố kết quả chuyển đổi thành công sợi tre thành chất liệu vải có thể sử dụng được. Năm 2002, sợi tre xenlulo tái tạo lần đầu tiên được Hebei Jigao Chemical Fiber Co sản xuất.

Bên trong cây tre có gì?

Thân tre bao gồm 50% nhu mô, 40% sợi và 10% mô dẫn (mạch dẫn, ống rây với các tế bào đi theo) và thay đổi tùy theo giống tre. Bên trong thân tre là các sợi ống mô li ti mà khi cắt ra, bạn sẽ thấy được các lỗ nhỏ bên trong.

Về mặt cấu tạo hóa học, mặt cắt của sợi tre được bao quanh bởi ống khoang trung tâm. Sợi tre có độ bền cao cũng như tính chất hấp thụ tốt, tuy nhiên độ giãn theo chiều dài lại rất thấp. Thành phần chính của tre là xenlulo, heme-xenlulo và lignin; các thành phần phụ là nhựa, chất sáp và muối vô cơ.

Thân tre cũng chứa các thành phần hữu cơ khác ngoài cellulose và lignin. Nó chứa khoảng 2% polysaccharide oxy hóa, 2 – 4% chất béo, 2 – 6% tinh bột và 0,8 – 6% protein. Hàm lượng carbohydrate trong thân tre đóng một vai trò quan trọng làm nên độ bền của nó. Thành phần hóa học của cây tre có liên quan mật thiết đến khả năng kháng khuẩn và chống lại nấm mốc của sợi vải.

Phân loại vải sợi tre

Có ba loại vải sợi tre chính, bao gồm:

• Vải tre viscose: Đây là loại vải tre gần giống với các loại sợi visco khác. Lý do duy nhất cây tre được sử dụng để sản xuất loại vải này thay vì một loại gỗ khác là để giảm chi phí sản xuất. Lợi ích của loại sợi này không nằm ở dạng sợi visco của nó và người tiêu dùng nên cẩn thận khi phân biệt chất liệu này với vải tre được sản xuất thông qua công đoạn xử lý bằng máy.
• Vải sợi tre lyocell: Đây là chất vải tương tự như sợi visco nhưng được sản xuất theo phương pháp sản xuất khép kín. Ngoài ra, cấu trúc hóa học của xenlulo làm nên loại vải này không bị thay đổi trong quá trình sản xuất, đồng nghĩa với việc nó vẫn giữ được nhiều đặc tính có lợi được ghi nhận ở vải sợi tre sản xuất qua công đoạn xử lý bằng máy.
• Vải sợi tre mịn cơ học: Chất vải này là loại duy nhất có thể được coi là “vải tre” thực sự. Việc sản xuất tương đối tốn kém chi phí và thời gian nhưng nó mang lại lợi ích đáng kể so với các loại vải không được sản xuất bằng máy cơ khí. Đây là loại vải sợi tre rất chắc chắn, bền bỉ và mềm mại.

Quy trình sản xuất vải sợi tre

Nhìn chung để sản xuất một tấm vải tre cần trải qua những công đoạn sau:

Thu hoạch tre: Khi măng mọc lên thì đó chính là thời điểm thích hợp để thu hoạch tre. Đa phần thời điểm ấy là vào cuối mùa mưa – đầu mùa khô.

Cắt tre thành dải và dăm: Hãy tìm các đốt và ống tre. Trước khi chặt tre, điều quan trọng là phải chọn một góc 45 độ giữa các đốt. Cẩn thận khi cắt măng và không được ném măng xuống nền đất cứng.

Đập cây để làm bột tre: Sau khi đã gọt măng ra hết, hãy chặt thân tre thành những đoạn nhỏ. Sau đó, đưa tất cả vào máy nghiền, cài nhiệt độ đến 145 độ C và đun bằng hơi nước để có được bột tre.

Đổ hỗn hợp qua bộ lọc để tạo các sợi dài: Với sự hỗ trợ của hóa chất, các nhà sản xuất ngâm các mảnh tre trong khoảng thời gian từ 1-3 giờ để tách cellulose ra và sau đó chuyển vật liệu này thành nhiều dải.

Sử dụng nước và oxit amin để làm mềm sợi: Các nhà sản xuất cho cellulose vào dung dịch natri hydroxit (15 – 20%) để ngâm nó ở nhiệt độ 20 – 25 độ C.

Kéo thành sợi tre: Sau khi ngâm xong, việc cần làm là giữ cho nguyên liệu khô để việc tách sợi và kéo sợi thành sợi tre được dễ dàng hơn. Tính chất chủ yếu của sợi tre là chúng có độ đàn hồi tự nhiên 20%.

Dệt thành vải tre: Với phương pháp dệt được ứng dụng trong quy trình sản xuất chất liệu, các nhà sản xuất kết hợp những sợi chỉ ấy thành vải tre. Có một số phương pháp để lựa chọn và chúng sẽ ảnh hưởng đến các đặc tính của vải. Vì vậy mỗi nhà sản xuất sẽ quyết định phương pháp nào phù hợp với nhu cầu của mình nhất.

Đặc tính của vải sợi tre

• Độ mềm mại: Sợi tre là sợi cellulose được tái tạo nên có sự mềm mại và lành mạnh cho da tương tự như sợi bông.
• Độ bóng: Sợi tre có màu sắc tươi sáng và độ bóng đặc biệt như vải lụa.
• Chống lại vi khuẩn: Tre hiếm khi bị sâu bệnh ăn hoặc nhiễm mầm bệnh vì nó có chất kháng khuẩn và tác nhân sinh học gọi là Bamboo Kun. Chất này liên kết chặt chẽ với phân tử cellulose trong suốt quá trình sản xuất sợi tre.
• Tính hút ẩm: Sợi tre có khả năng hấp thụ và độ thông thoáng tuyệt vời vì mặt cắt của sợi tre cho thấy nó được lấp đầy bởi các khe hở và lỗ li ti khác nhau. Điều này mang lại cảm giác nhẹ nhàng cho người mặc, đặc biệt là trong những ngày hè nóng nực.
• Chống bức xạ tia cực tím: Tính chất này đang được tranh luận khá nhiều. Tại cuộc họp quốc gia lần thứ 235 của Hiệp hội Hóa học Hoa Kỳ, Appidi và Sarkar thuộc Đại học bang Colorado đã nói rằng vải tre thô cho phép gần như tất cả các tia UV có hại đi xuyên qua và tiếp cận với da. Mặt khác, ngành công nghiệp tre theo phương pháp dệt visco ở Trung Quốc cho thấy rằng vải 100% chất tre không cho tia UV xuyên qua khi kiểm tra tia UV qua chất vải bằng phép thử GB/T 18830 – 2002 (Bambro Tex 2008).
• Khả năng chống tĩnh điện: Sợi tre không chứa electron tự do nên có khả năng chống tĩnh điện và không bám vào bề mặt da.
• Độ bền: Sợi tre có sức bền như sợi đay.
• Có thể nhuộm được: Sợi tre có đặc tính hấp thụ chất nhuộm tốt và bền màu.
• Thân thiện với môi trường: Vải dệt từ sợi tre có khả năng phân hủy sinh học. Nó có thể phân hủy 100% trong đất dưới tác động của vi sinh vật và ánh sáng mặt trời.

Vải tre có thân thiện với môi trường không?

Tre là một loại cây trồng có tính bền vững cao nếu được trồng trong điều kiện thích hợp. Trong khi hầu hết các loại vải tre trên thị trường là ở dạng sợi rayon với quy trình sản xuất nặng nề và sử dụng các hóa chất độc hại, những năm gần đây người ta đã cải thiện việc sử dụng các hóa chất này và đây là một hướng đi đúng đắn. Vải tre là một bước tiến so với vải sợi polyester và sợi cotton thông thường, vì vậy nó có thể là một lựa chọn an toàn và bền vững miễn là thương hiệu minh bạch về nguồn gốc của sản phẩm.

Chúng ta cần biết rằng phần lớn các sản phẩm được dán nhãn là “sợi tre” thực ra chính là sợi rayon với quy trình sản xuất liên quan đến nhiều chất thải hóa học và có thể không mang các đặc tính có lợi của thân tre khi chưa qua xử lý. Tuy nhiên vải tre có tiềm năng rất lớn, ví dụ như quy trình sản xuất ít tốn kém hơn nhiều so với sợi bông, không sử dụng nhiều thuốc trừ sâu như trong việc sản xuất sợi bông vô cơ và không lạm dụng nhiều chất hóa học như sợi polyester. Là người mua thông thái, chọn mua sản phẩm từ các thương hiệu có trách nhiệm và minh bạch cũng có thể giúp giảm thiểu một số rủi ro này.

Ứng dụng của vải sợi tre

Với vô vàn đặc tính có lợi của mình, vải sợi tre có thể được sử dụng để sản xuất các sản phẩm như áo choàng và khăn tắm, thảm lau chân, chiếu, đồ ngủ, đồ lót, áo thun, tất, vâng vâng.

Các sản phẩm may mặc làm từ vải tre bao gồm áo dài tay, áo tắm, chiếu, chăn với độ bóng, màu sắc tươi sáng và thấm hút nước tốt. Sợi tre có đặc tính chống vi khuẩn nên rất thích hợp để làm đồ lót, áo thun ôm và tất. Khả năng chống tia cực tím của nó rất thích hợp để làm quần áo mùa hè, đặc biệt là để bảo vệ phụ nữ mang thai và trẻ em khỏi tác hại của bức xạ tia cực tím.

Vải tre không dệt được làm từ bột tre nguyên chất với tính chất tương tự như sợi visco. Vải sợi tre có triển vọng khá lớn trong lĩnh vực vật liệu vệ sinh như băng vệ sinh, khẩu trang, nệm và túi đóng gói thực phẩm do đặc tính chống vi khuẩn của nó.

Trong lĩnh vực y tế, vải tre có thể được sản xuất thành các sản phẩm gạc y tế sợi tre, áo phòng mổ, áo y tá, … Với khả năng chống vi khuẩn tự nhiên của sợi tre, thành phẩm làm ra không cần bổ sung bất kỳ chất kháng khuẩn tổng hợp nhân tạo nào nên sẽ không gây ra hiện tượng dị ứng da và đồng thời có giá cả cạnh tranh trên thị trường.

Trong tình hình ô nhiễm môi trường và không khí ngày càng tồi tệ khiến tia cực tím xuyên qua tầng ozone ngày càng nhiều, vải tre là một lựa chọn càng đúng đắn hơn dành cho bạn. Giấy dán tường và rèm cửa làm từ sợi tre có thể hấp thụ các bức xạ tia cực tím ở các bước sóng khác nhau, do đó giảm thiểu tác hại gây ra cho cơ thể người. Hơn nữa, sản phẩm trang trí bằng tre sẽ không bị mốc do môi trường ẩm ướt. Rèm cửa, tấm phủ ti vi, giấy dán tường và tấm phủ ghế sofa đều có thể được làm bằng sợi tre.

Vải tre cũng theo chân bạn đến cả phòng tắm nữa đấy. Các sản phẩm phòng tắm làm bằng vải tre có khả năng chống ẩm tốt, tạo cảm giác mềm mại, màu sắc lộng lẫy cũng như đặc tính chống vi khuẩn nên rất phổ biến trong sản xuất đồ gia dụng. Khăn và áo choàng tắm sợi tre mang lại cảm giác mềm mại và thoải mái cho bàn tay với tính năng hút ẩm tuyệt vời. Đặc tính chống vi khuẩn của vải sợi tre cũng ngăn vi khuẩn để không tạo ra mùi hôi.

Biên tập: Đáo

/Bản đồ chất liệu/ Series bài viết bàn về các chất liệu vải sử dụng trong thời trang, chia sẻ kiến thức về ngành công nghiệp may mặc cũng như tác động của nó với môi trường. Loạt bài viết sẽ được cập nhật trên website idesign.vn mỗi thứ 2 và thứ 5 hàng tuần.