Tại sao Clarice Starling lại là một trong những nhân vật nữ tiêu biểu nhất mọi thời đại?

Nếu xem cô ấy là con người chứ không phải một món đồ, hắn sẽ không nhẫn tâm hủy hoại cô ấy như thế. (“If he sees her as a person and not just an object, it’s harder to tear her up.”)

Đây là câu thoại phát ngôn bởi Clarice Starling, nhân vật huyền thoại được thổi hồn bởi diễn viên Jodie Foster trong bộ phim kinh dị kinh điển Sự im lặng của bầy cừu (1991), đạo diễn bởi Jonathan Demme. Đương nhiên, nó không quá nổi bật và đặc trưng trong phim, vì vinh dự đó thuộc về bất cứ điều gì Hannibal Lecter nói. Nhưng câu thoại này của Clarice đã chạm đến tâm hồn bộ phim, đó là: Tầm quan trọng của một nữ thanh tra.

Sự im lặng của bầy cừu kể về Clarice, một thực tập sinh FBI được giao nhiệm vụ phỏng vấn nhà cựu tâm thần học nổi tiếng – Giáo sư Hannibal Lecter. Với biệt danh Hannibal The Cannibal (Kẻ ăn thịt người), ông ta bị đưa vào trại tâm thần vì gây ra nhiều vụ giết người vô tội. Mục tiêu của Clarice là lấy được thông tin về tên tội phạm khét tiếng xảo quyệt với tội danh giết người hàng loạt có tên là Buffalo Bill. Câu nói trên rất đặc biệt vì nó được phát ngôn khi Clarice đang suy nghĩ về Buffalo Bill, câu thoại đã bộc lộ quan điểm của bộ phim về ánh nhìn cao ngạo của nam giới.

Để giải thích rõ ràng hơn, ánh mắt của đàn ông được bàn luận lần đầu tiên trong một bài phê bình phim của Laura Mulvey trong thập niên 70 “Visual Pleasure and Narrative Cinema”. Mulvey thừa nhận rằng trong một xã hội gia trưởng, những bộ phim vốn sẽ phản ánh sự thống trị của nam giới, một cách công khai hoặc ngầm khẳng định. Theo Mulvey, điện ảnh luôn khiến người xem hướng theo góc nhìn của một người đàn ông, vì vậy chúng ta chỉ có thể quan sát phụ nữ một cách khách quan trên màn ảnh. Hành động này thường dẫn đến việc chối bỏ tính con người trong các nhân vật nữ và thay vào đó chỉ miêu tả họ đơn giản như những đồ vật được trưng bày đẹp mắt. Nói cách khác, Mulvey đang muốn bày tỏ rằng phim ảnh chỉ phản chiếu như một thể loại thị dâm, nghĩa là chúng chỉ dùng để khơi gợi khoái cảm bằng việc nhìn ngắm một đối tượng. Điện ảnh là một loại hình thị dâm trong đó khán giả tiếp nhận khoái cảm từ quyền năng chiêm ngưỡng những người phụ nữ như một món hàng. Giả thuyết này không hoàn toàn áp dụng lên tất cả các phim, nhưng trong ngành công nghiệp nơi biên kịch và đạo diễn nam chiếm ưu thế rộng khắp, những ví dụ thế này rất dễ dàng được tìm thấy.

Câu nói trên là phản ứng của Clarice khi xem lời khẩn nài trên truyền hình của người mẹ có con gái bị Buffalo Bill bắt cóc. Clarice bình luận rằng đối với một kẻ giết người như Buffalo Bill, xem một phụ nữ như con người và không phải đồ vật sẽ khiến hắn khó khăn trong việc xử lý cô gái. Trường hợp tương tự diễn ra cho lý lẽ của phim theo giả thuyết của Mulvey. Bằng cách xem phụ nữ như đồ vật cho những thú vui nhục dục, chúng ta từ chối nhìn nhận họ như thể những con người thực thụ. Sự im lặng của bầy cừu là một trong những trường hợp hiếm hoi thể hiện thái độ của đàn ông với phụ nữ một cách công khai như vậy. Demme khiến chúng ta nhìn Clarice, rộng hơn là nhiều người phụ nữ khác, như câu thoại ấy mô tả, rằng họ là con người chứ không phải đồ vật.

Sự im lặng của bầy cừu miêu tả điều này một cách đơn giản và tinh tế, khán giả ban đầu có thể không để ý nhưng chắc chắn sẽ ghi nhớ một cách vô thức. Bộ phim nổi tiếng về những khúc cận cảnh điệu nghệ của Demme. Để liệt kê một vài cảnh, phải kể đến đoạn đầu khi Jack Crawford, sếp của Clarice, cho gọi cô ấy vào văn phòng để giao nhiệm vụ phỏng vấn Hannibal.

Trong cảnh này, Clarice và Jack được chiếu cận mặt khi đang nói chuyện:

Tương tự lúc cô ấy gặp Tiến sĩ Chilton:

Một lần nữa, khi cô ấy cuối cùng chạm mặt Buffalo Bill:

Và đáng nhớ nhất, trong rất nhiều cuộc đối thoại với Hannibal:

Bên cạnh việc dù Hannibal Lecter có bóc giở từng lớp tâm hồn bạn đi chăng nữa, có một thứ gì đó luôn hiển hiện trong những cảnh này. Tất cả các nhân vật nam đều đang ở trạng thái công kích và nhìn thẳng vào ống kính khi đang nói chuyện với Clarice. Nhưng bây giờ, hãy nhìn vào biểu cảm của cô ấy.

Clarice trong văn phòng của Jack Crawford:

Clarice trong phòng làm việc của Tiến sĩ Chilton:

Clarice bên ngoài buồng giam của Hannibal:

Clarice không bao giờ nhìn thẳng vào ống kính, và ánh mắt cô ấy luôn luôn chệch về một phía khi cô đối mặt với ánh nhìn của đàn ông, dù là bạn hay thù.

Lý do khiến yếu tố này trở nên quan trọng vì bằng sự ngầm hiểu, điều này khiến chúng ta thấu cảm được quan điểm của Clarice. Khi những người đàn ông nhìn vào ống kính, chúng ta cảm giác như họ đang nhìn thẳng trực diện vào chính mình, trong khi thật sự họ đang nhìn vào Clarice. Chúng ta thấy rõ ràng điều cô ấy thấy. Bằng việc luôn luôn chuyển ánh nhìn của cô ấy ra khỏi khung hình, Clarice trở thành tiêu điểm góc nhìn của nhân vật. Ngay lập tức, đây là sự biến đổi của ánh mắt đàn ông dưới góc nhìn của một nhân vật nữ, thay vì của một người nam. Thay vào việc bị nhìn và bị cưỡng đoạt như một đồ vật cho những thú vui nhục dục, Clarice là một trong những người đang nhìn. Cô ấy giữ ánh mắt tại đó và nhờ vậy nắm giữ được quyền lực và gây tác dụng hiếm thấy trong phim.

(Trong một bản ghi chú, đây là cách thức bộ phim lựa chọn để khiến chúng ta đồng cảm với Clarice. Không phải tất cả các phim đều thể hiện ánh nhìn của đàn ông trong cách thức cụ thể như trên. Không phải tất cả đều có nhân vật nhìn ra ngoài khung hình khi những người khác đau đáu vào ống kính. Ánh mắt của đàn ông có thể biểu thị trong nhiều cách ở nhiều bộ phim khác nhau).

Trở về sự song hành giữa Buffalo Bill và giả thuyết về ánh mắt đàn ông, hãy cân nhắc câu thoại này của Hannibal:

 

Hắn ta thèm thuồng. Đó là bản chất của hắn. Và làm sao chúng ta bắt đầu thèm muốn, Clarice? Chúng ta có cần tìm mục tiêu để thèm muốn hay không? Không. Chúng ta bắt đầu mong muốn một thứ gì đó do thấy nó hằng ngày. Cô không cảm thấy những ánh mắt lướt trên cơ thể mình sao, Clarice? Và mắt của cô không kiếm tìm những thứ cô muốn à?

Hannibal đang nói về Buffalo Bill với Clarice. Hắn đang đưa gợi ý cho việc tìm kiếm nhân dạng của Bill. Thay vì thể hiện ngay điều này, rằng việc ánh mắt di chuyển trên cơ thể của Clarice và đám đàn ông thèm muốn cô, qua góc nhìn của camera, thì bộ phim không tuân theo hành động này. Cô ấy là người đang nhìn, chứ không phải là người cam chịu ánh nhìn của họ. Yếu tố này là lý do khiến bộ phim nghiêng về phía nữ quyền nhiều hơn. Phần lớn các bộ phim khác, đặc biệt bởi nam giới đạo điễn, sẽ phản chiếu sự thèm khát qua ống kính. Nhưng điều này không nói rằng bộ phim sẽ ân xá cho tên giết người hàng loạt hay ca tụng một kẻ như Buffalo Bill. Thay vào đó, đây là bình luận về cách các bộ phim đối xử với những nhân vật nữ của họ.

Trong việc thể hiện cái nhìn của nam giới, Demme (và Foster) có thể tạo ra một nhân vật tròn vai và thú vị trở thành Clarice. Cô ấy là người đặc biệt và bí ẩn, không phải là một đồ vật. Để trả lời cho câu hỏi của Hannibal, đương nhiên Clarice có thể làm được, như bất cứ người phụ nữ nào, rằng cô cảm thấy ánh mắt di chuyển trên thân thể mình. Sự quan trọng ở đây là bộ phim khiến người xem trải nghiệm điều này thay vì tham gia vào quá trình thị dâm ấy. Rất nhiều cảnh phim đã nắm bắt hoàn hảo sự bất tiện đặc trưng của phụ nữ trong những trường hợp đặc biệt. Chẳng hạn, khi Clarice đi vào trong thang máy lúc đầu phim:

Hoặc khi Jack bỏ cô lại một mình trong căn phòng toàn lực lượng an ninh hoài nghi năng lực của cô:

Có những cảnh rất nhỏ nhặt nhưng lại vô cùng hiệu quả để truyền tải thông điệp. Khi viên cảnh sát nhìn vào ống kính trong cảnh phim phía trên, chúng ta có thể cảm thấy sự không thoải mái mà Clarice đang hứng chịu. Cái tài tình trong Sự im lặng của bầy cừu là vì bộ phim không những bỏ qua ánh nhìn của nam giới mà còn phản chiếu ánh mắt của họ cho người xem thay vì để khán giả tham gia làm điều đó.

Theo cách này, điều Demme làm với góc cận cảnh rất quan trọng, nhưng là không đủ. Tính cách và hành động của Clarice đều cần thiết để tạo ra một hình mẫu nữ quyền. Clarice phải đối mặt với thử thách mỗi ngày đi kèm với việc trở thành người phụ nữ lạc lõng trong công việc dành cho nam giới. Điều này đã được nhắc đến trước đó. Cuộc viếng thăm đầu tiên đến trại tâm thần đang chứa Hannibal là một ví dụ tuyệt vời. Khi cô ấy gặp Tiến sĩ Chilton, có một khoảnh khắc thoáng qua nhưng không thể quên được về việc ông ta bình luận rằng cô hấp dẫn ra sao. Chúng ta có thể thấy Clarice cảm thấy bối rối như thế nào khi cô chỉ có một mình trong văn phòng kín của ông ta. Tiến sĩ Chilton cũng nhìn thẳng vào ống kinh khi nói câu thoại này và bạn sẽ thấy điều tôi nói khi chúng ta có thể cảm nhận sự khó chịu của Clarice. Trong một ví dụ rõ ràng hơn, tiếp theo cảnh này, Clarice là đối tượng khiến một bệnh nhân tâm thần thủ dâm và phun tinh dịch vào người cô ấy khi cô đang trên đường rời khỏi viện. Một thanh tra FBI nam sẽ chẳng bao giờ phải đối mặt với những vấn đề này trong một ngày làm việc bình thường cả.

Phân biệt giới tính và lạm dụng tình dục xảy ra hằng ngày trong nhiều ngành nghề. Nhìn thấy cách Clarice phải giải quyết những vấn đề này thật sự tiếp thêm nguồn động lực mạnh mẽ cho tôi. Đặc biệt khi cô không để bất cứ thứ gì cản đường mình trở thành một trong những nhân viên thực tập FBI xuất sắc nhất tại Quantico. Cảnh đầu tiên với Jack thể hiện điều này trong hai cách. Đầu tiên, với một thực tế rõ ràng rằng cô được tự tay sếp tuyển lựa cho nhiệm vụ danh giá là thu thập thông tin từ Hannibal, và thứ hai, từ tờ giấy uỷ nhiệm anh ta đọc liến thoắng. Cô hoàn thành văn bằng đôi trong ngành tâm lý học và tội phạm học tại UVA, tốt nghiệp loại giỏi, được nhận vào khoá thực tập danh giá và rất nhiều thứ nữa. Điều này thậm chí còn vượt xa mức ấn tượng khi chúng ta xem xét cô ấy là một phụ nữ trong môi trường làm việc của mình.

Một ví dụ cho việc Clarice không bao giờ để bất cứ điều gì cản trở con đường sự nghiệp của mình là sự thật rằng cô không sợ đấu tranh cho bản thân trong công việc. Khi Jack và Clarice đang cùng điều tra một trong những vụ án liên quan đến Bill ở miền tây Virginia, Jack cần bàn chuyện riêng với cảnh sát trưởng khu vực. Vì không muốn tỏ ra bất lịch sự với lực lượng an ninh địa phương, anh nói rằng cần nói chuyện riêng với cảnh sát trưởng về vấn đề không tiện nói trước mặt phụ nữ, ám chỉ Clarice. Trong khi cô ấy hiểu được động cơ thực sự của anh ta, Clarice vẫn phân trần rạch ròi với Jack. Cô giải thích rằng mặc dù ý định của anh ta rất thiện chí, song anh đang lấy một ví dụ tồi về việc đàn ông nên đối xử với phụ nữ như thế nào trong môi trường làm việc chuyên nghiệp, khiến anh ta phải xin lỗi.

Những khoảnh khắc như thế hoàn toàn không bắt buộc phải xuất hiện trong mạch truyện. Thực tế, người xem có thể chỉ để ý đến chúng khi phải xem đi xem lại nhiều lần. Sự im lặng của bầy cừu không chỉ công khai nói về phân biệt giới tính. Đây là bộ phim kinh dị tâm lý về kẻ giết người hàng loạt, nhưng những chi tiết kể trên không phải hoàn toàn là ngẫu nhiên. Tất cả những cảnh này đều không thể chối bỏ và cực kỳ quan trọng để bổ trợ cho hình ảnh nhân vật Clarice. Sự tinh tế trong những khoảnh khắc này thể hiện rất rõ ràng vì chúng tái hiện được nạn phân biệt giới tính quái quỷ trong cuộc sống hằng ngày. Demme đã vận dụng rất nhiều suy nghĩ cho những cảnh như vậy.

Đừng quên rằng Clarice là một trong những nhân vật dũng cảm nhất mọi thời đại. Chúng ta có thể thấy ngay lần đầu tiên cô ấy bước chân vào hầm chứa bỏ hoang mà Hannibal đã chỉ điểm. Trong đêm mưa gió, cô bước vào khu nhà chỉ với độc một chiếc đèn pin và tiếp tục tìm kiếm dấu vết sau khi nhìn thấy một cái đầu dập nát ở bên trong. Hãy nhớ về đoạn cuối phim, khi Clarice thấy mình đang đứng ở trước cửa nhà Buffalo Bill. Ban đầu, cô ấy tin rằng Jack đang tóm hắn ở Illinois, cách xa nơi đây cả ngàn dặm. Tuy nhiên, một khi đã bước vào căn nhà hoang tàn ấy, cô nhận ra mình đang phải đối mặt với ai, và vẫn tiếp tục dấn bước.

Mỗi khi tôi xem phim này cùng mọi người, đến khoảnh khắc Clarice đứng trước cửa nhà Buffalo Bill, họ đều hỏi điên cuồng, “Cô ấy làm gì thế? Tại sao cô ấy không rời đi!?”. Câu trả lời rằng: “Vì cô ấy là Clarice Starling và cô ấy không dễ dàng sợ hãi như vậy.” Cô có một ý thức mãnh liệt muốn cứu Catherine, nạn nhân sắp tới của Bill, khỏi số phận thê thảm đang chờ chực. Tiếp đó là màn rượt đuổi nghẹt thở trong nhà của tên sát nhân, khi hắn ngắt điện và theo dõi con mồi trong bóng đêm bằng kính hồng ngoại. Đương nhiên, Clarice đã chống trả được và chiến thắng. Nói tóm lại, cô ấy hoàn thành tất cả những điều đó khi mới chỉ là một thực tập sinh.

Một điều quan trọng nữa cần lưu ý đó là tất cả lòng dũng cảm này sẽ vô ích nếu Clarice không phải là một nhân vật bằng xương bằng thịt. Ví dụ, thường chúng ta sẽ quy chân dung của một nhân vật nữ “mạnh mẽ” hoặc “kiên cường” khi họ đấm một ai đó hoặc chửi thề mà không hề sợ hãi. Trong thực tế, bất cứ nhân vật nữ nào cũng đều có thể trở thành một người theo chủ nghĩa nữ quyền. Cô ấy chỉ cần có đủ năng lực và tầm hiểu biết như Clarice. Những phân cảnh của Clarice về lòng dũng cảm hơn người chỉ có thể phát huy hiệu quả khi họ kết hợp chúng với những thứ khác để vạch mở chiều sâu bên trong tâm hồn nhân vật.

Trong trường hợp của Clarice, những cảnh này thường đến vào lúc cô ấy bị tổn thương cảm xúc. Clarice rất dũng cảm nhưng cô cũng là một con người. Trong phân cảnh khi cô và Jack đang quan sát một trong những xác nạn nhân của Buffalo Bill, rõ ràng Clarice cảm thấy đau buồn khi chứng kiến thi thể nạn nhân sau những bạo lực mà kẻ sát nhân đã gây ra cho cô gái vô tội ấy. Sau đó cô vẫn phải tiếp tục kiên cường để thi hành nhiệm vụ, dù có bị ảnh hưởng đến mức nào. Tương tự, sau lần phỏng vấn đầu tiên với Hannibal, Clarice đã oà khóc trong xe hơi bên ngoài viện tâm thần. Đây là kết quả của việc Hannibal cố gắng sai khiến cô và khiến cô bị tấn công bởi một trong những bệnh nhân. Cô đã lấy lại được bình tĩnh khi gặp Hannibal lần nữa và không lộ ra vẻ yếu đuối trước thế lực xấu xa, nhưng cuối cùng, chúng ta vẫn thấy rằng cô bị tác động mạnh mẽ như thế nào bởi trách nhiệm nặng nề của mình.

Sự im lặng của bầy cừu đương nhiên còn nhiều điều ẩn chứa hơn là chỉ góc nhìn về nữ quyền. Nhờ vào Jonathan Demme và Jodie Foster, bộ phim đã tạo ra người anh hùng bất tử trong Biệt đội Thanh tra Clarice Starling. Mặc dù Hannibal Lecter là nhân vật ghi dấu ấn đặc biệt nhất của bộ phim, nhưng Clarice là nhân vật mà tôi sẽ không bao giờ quên.

• Hậu trường kỹ xảo nghẹt thở trong phim ‘Blade Runner 2049’
• 10 lời khuyên đến từ Roger Deakins – Bậc thầy của Kỹ thuật Điện Ảnh
• Công nghệ đã ảnh hưởng tới chúng ta như thế nào qua series đình đám của Netflix: Black Mirror?

Người dịch: Chilaxu

Nguồn: filmschoolrejects