Thiết kế thông minh và bao quát không chỉ cải thiện cuộc sống hàng ngày của từng cá nhân mà còn giúp tạo ra một xã hội công bằng hơn.

Bạn đã bao giờ thấy những băng ghế kiểu mới như thế này tại các ga tàu ngầm ở thành phố New York chưa?

Chúng được gọi là thanh tựa và được lắp đặt bởi MTA (Cơ quan giao thông vận tải đô thị lớn nhất Bắc Mỹ) như một phần trong dự án tái thiết kế nhà ga thế kỉ 21. Thay vì đặt nhiều băng ghế thì MTA đã đặt những thanh tựa này tại các nhà ga tàu ngầm khắp thành phố. Khi sử dụng những thanh tựa này trong lúc chờ tàu đến, hành khách sẽ không đặt cơ thể hoàn toàn lên mà chỉ dựa vào chúng, nhờ đó giảm được trọng lực lên bàn chân.

Nếu bạn thấy sản phẩm này không mấy tiện lợi thì chính xác là như vậy. Thật ra những thanh tựa này được thiết kế với quan điểm bất tiện, cho phép bạn có giây phút nghỉ ngơi mà không nuông chiều bản thân quá đà. Kiểu thiết kế này được gọi là thiết kế phòng thủ (defensive design) với mục đích kiểm soát hành vi và giới hạn khả năng vật thể hoặc không gian bị lạm dụng.

Những băng ghế phía dưới xuất hiện trong các tàu điện ngầm cũng được thiết kế với tư duy không thoải mái. Chúng có phần lưng và tay cầm kim loại được thiết kế thấp, ngăn không cho hành khách ngồi xuống. Thiết kế của băng ghế này là muốn truyền tải một điều rằng chúng tạm thời là của bạn nhưng đừng quá thoải mái nhé.

Thiết kế phòng thủ còn được biết với cái tên thiết kế không thân thiện. Đây là kiểu thiết kế khiến cho chức năng của vật thể bị giới hạn và tạo cảm giác khó khăn khi sử dụng. Ví dụ, những thanh tựa ở nhà ga không phù hợp với người khuyết tật, bà mẹ với con nhỏ và người lớn tuổi. Không phải tất cả mọi người đều còn khả năng đứng vững và đủ cao để tựa lưng vào chúng.

Thiết kế phòng thủ hoặc không thân thiện là một vấn đề cho người vô gia cư. Một vài thiết kế không thân thiện được tạo ra nhằm chống lại nhóm người này. Hành động này muốn ám chỉ rằng không gian công cộng không phải là nơi trú ngụ dành cho người vô gia cư. Bạn có thể thấy những thanh kim loại mũi nhọn hoặc đinh sắt ở trước các cửa hàng và tòa nhà với thông điệp ngầm định: “Bạn không thể ngồi ở đây được”.

Thiết kế phòng thủ cũng xuất hiện trong lĩnh vực kĩ thuật số. Ví dụ, Airbnb thúc đẩy người dùng đăng kí ngay khi họ mở ứng dụng. Người dùng không có cơ hội tìm hiểu ứng dụng trước khi cung cấp thông tin cá nhân. Nếu cùng một người dùng truy cập trang web Airbnb, họ chỉ được yêu cầu đăng nhập nếu muốn thực hiện những thao tác như đặt hoặc cho thuê phòng. Tại sao họ không cho người dùng tự do tìm hiểu trước khi yêu cầu đăng kí tài khoản? Nếu phần mềm thật sự hữu ích thì người dùng sẽ tự động đăng kí dùng thôi. Một vài phần mềm chỉ cho phép bạn gia nhập cộng đồng nếu bạn có tài khoản Facebook hoặc Google.

Ở tương lai, nhiều vật dụng và thiết bị trong nhà sẽ được số hóa. Đó là lý do mà chúng ta cần có sự đa dạng trong thiết kế. Thiết kế cần phải cân nhắc các yếu tố như giới tính, độ tuổi, chủng tộc và phù hợp mới mọi màu da cũng như các đặc điểm vật lý khác nhau.

Vị hành khách tại Atlanta Marriott này quay lại cảnh anh đang cố gắng sử dụng vòi xịt xà phòng và thiết bị này không thể nhận diện được màu da tối. Nhà sản xuất Anh Technical Concepts rõ ràng đã không thử nghiệm trên số lượng mẫu đủ lớn và thay vào đó chỉ tập trung vào người dùng da màu sáng. Trong video đăng tải trên Twitter dưới đây, mọi người đã trêu chọc thiết kế và thể hiện thái độ đùa giỡn. Bạn có thể tưởng tượng chuyện gì sẽ xảy ra nếu cảm biến này được sử dụng để mở cánh cửa hoặc vận hành thiết bị y tế?

Tuy nhiên, những thiết kế không bao quát như trên không chỉ tồn tại ở các công ty nhỏ. Các tập đoàn lớn trên thế giới vẫn gặp phải vấn đề tương tự. Thiết bị ra mệnh lệnh bằng giọng nói của Amazon cho phép bạn yêu cầu người trợ lý ‘Alexa’ cập nhật tình hình thời tiết hoặc mua sản phẩm từ tài khoản Amazon. Tuy nhiên nó chỉ tập trung vào các người dùng hoàn thiện. Ví dụ, Alexa sẽ không phản hồi nếu bạn nói lắp hoặc có ngữ điệu nặng. Bạn sẽ không thể sử dụng thiết bị nếu bị vấn đề về đôi tai hoặc mất khả năng giao tiếp bằng lời. Thiết bị đã không được thiết kế với tư duy bao quát và không khả dụng với tất cả mọi người.

Vậy thì làm sao bạn có thể tạo ra thành phố có tính chất bao quát? Bằng cách nào bạn có thể thiết kế những sản phẩm với tư duy bao quát?

Nhiều công ty, bao gồm những tập đoàn lớn trên thế giới, đang thay đổi hướng thiết kế bao gồm các đối tượng có vấn đề về tai, mắt, cơ địa và khả năng học hỏi. Facebook cũng đưa ra một hệ thống thị giác được gọi là “Potal” phối hợp với Alexa và chức năng của nó. Portal có hỗ trợ tương tác bằng màn hình cho nên bạn không phải đưa lệnh bằng giọng nói và có thể dễ dàng định hướng đa chức năng. Nó sẽ cho phép nhiều người dùng sử dụng vì được trang bị hỗ trợ thị giác và một bảng điều khiển thao tác bấm. Google cũng đưa ra một sản phẩm Google Home Hub, một thiết bị bao gồm một màn hình, quản lý thao tác và ra lệnh bằng giọng nói. Amazon cũng ra mắt Echo Show năm 2019, bao gồm một màn hình kèm theo trong bộ chức năng của Alexa.

Apple cũng có xu hướng tạo ra các sản phẩm phù hợp với số lượng người dùng rộng rãi hơn. Ví dụ, nếu chọn phần cài đặt trên thiết bị iPhone và tìm kiếm, bạn sẽ thấy khá nhiều tính năng cho phép thay đổi kích thước văn bản, bộ nghe, thao tác đơn giản hóa chương trình và tích hợp thiết bị tai nghe. Bên cạnh đó, Apple cũng tạo ra Accessibility API để khuyến khích các nhà lập trình tạo ra các thiết bị và phần mềm dễ truy cập hơn. Bạn có thể đọc thêm về chúng tại đây.

Điều cuối cùng, tôi muốn giới thiệu Sandy Paulson. Sandy có được tấm bằng đại học ngành quay phim với sự hỗ trợ của công nghệ. Cô là một người câm và chỉ ngồi trong chiếc xe lăn của mình. Sandy nói rằng công nghệ đã hỗ trợ cô và người khác khai phá tiềm năng tối đa của bản thân. Thông qua một thiết bị gọi là “switch control”, Sandy có thể quản lý phần mềm chỉnh sửa video Final Cut Pro. Một nút tròn lớn được đặt vào bánh xe giúp cô đưa lệnh. Nhờ vào switch control, Sandy có thể theo đuổi đam mê của mình với vai trò của một nhà làm phim và chỉnh sửa phim ảnh. Bạn có thể xem video Apple Accessibility với Sandy tại đây.

Chúng ta vẫn phải khám phá nhiều thứ nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu các sản phẩm tương lai được thiết kế để thúc đẩy con người? Điều gì sẽ xảy ra nếu các sản phẩm và thiết kế tương lai cho phép người khuyết tật thao tác giống như người lành lặn? Sẽ ra sao nếu các thiết kế hàng ngày ở tương lai xóa bỏ đi các khác biệt và do đó chúng ta có thể tập trung sáng tạo và phát triển?

Mặc dù chúng ta có tạo ra sự phát triển nhưng bạn cần phải nhớ rằng thiết kế thông minh và bao quát không chỉ cải thiện cuộc sống hàng ngày của từng cá nhân mà còn giúp tạo ra một xã hội công bằng hơn. Bằng cách tạo ra các thiết kế thân thiện và dễ truy cập hơn, chúng ta đã góp phần vào việc xây dựng nên xã hội ấy.

Tác giả: Dana Morgan
Người dịch: Đáo
Nguồn: Medium